Türkiye’de vatansızlık prosedürü son derece karmaşık bir konudur. Bu süreçte, Türk vatandaşlık ve göçmenlik avukatları, gerekli hukuki işlemlerin doğru ve etkili bir şekilde yürütülmesinde önemli bir rol oynamaktadır.
Giriş
Türkiye, uluslararası hukuk ilkelerine uygun olarak vatansızlık sorunuyla mücadelede çeşitli yasal düzenlemeler ve prosedürler geliştirmiştir. Bu prosedürler, vatansız kişilere temel haklarını tanıyarak onların toplum içinde hukuki belirsizlik yaşamalarını önlemeyi amaçlar. Bu makalede, Türkiye’deki vatansızlık prosedürünün ne olduğu, hangi yasal temellere dayandığı ve bu süreçte bireylerin sahip olduğu haklar ele alınacaktır.Türkiye’de vatansızlık prosedürü, yargı sürecinde sıkça tartışılan konular arasında yer almaktadır.
Bu alanda diğer makalelerimiz için faaliyet alanları sayfasından Vatandaşlık bölümüne ve Uyuşmazlık Çözümü ve Dava Süreci bölümüne bakabilirsiniz.
Yabancıların Türkiye’de Yasal Olarak Kalışı
Genel olarak, yabancıların Türkiye’de yasal olarak kalabilmesi, vize, vatandaşlık kazanımı, ikamet izni, mültecilik, şartlı mültecilik ve ikincil koruma gibi uluslararası koruma hükümleri ile mümkündür. Bunun yanı sıra, kişinin herhangi bir milliyeti bulunmaksızın gerekli şartların mevcudiyeti halinde Türkiye’de Vatansızlık Prosedürü işletilerek kişiye vatansız kişi statüsü verilebilir ve böylece kişinin Türkiye’de ikamet etmesi mümkün hale gelir.
Türkiye’de Vatansızlık Prosedürü Nedir?
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 15’inci maddesinde belirtildiği üzere herkesin vatandaşlık hakkı bulunmaktadır. Zira kişinin herhangi bir vatandaşlığı bulunmaması ve herhangi bir ülkenin korunmasından, ayrıcalıklarından faydalanamaması bulunduğu toplum içinde güvensizlik oluşturabilir.
Makalenin içeriğini daha iyi anlamak için öncelikle Türkiye’de vatansızlık prosedürünün ne anlama geldiğini açıklamak önemlidir. Vatansızlığın önlenmesi amacıyla uluslararası düzeyde birçok sözleşme imzalanmış olup, Türkiye bu alanda önemli bir sorumluluk üstlenmiştir. Örneğin, Türkiye, 1954 tarihli Vatansız Kişilerin Statüsüne İlişkin Sözleşme’ye taraftır. Bu Sözleşme’nin 1’inci maddesine göre “vatansız kişi” terimi, herhangi bir devletin hukuk sistemi çerçevesinde vatandaş olarak kabul edilmeyen kişiyi ifade eder. Ayrıca Türkiye, iç mevzuatında da bu konuyu detaylı şekilde ele almıştır. Türkiye’de vatansızlıkla ilgili prosedürlerin temelini 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu oluşturur. Kanun’un 3’üncü maddesinin “ş” bendinde, vatansız kişi; hiçbir devlete vatandaşlık bağı ile bağlı olmayan ve yabancı olarak kabul edilen kişi olarak tanımlanmıştır. Görüldüğü üzere, Türkiye iç mevzuatını uluslararası hukuk sözleşmelerine uygun bir biçimde düzenlemiştir. Türkiye, 1954 tarihli Vatansız Kişilerin Statüsüne İlişkin Sözleşme’ye taraf olarak uluslararası hukuktaki yükümlülüklerini kabul etmiştir. Türkiye’deki yasal düzenlemeler, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ile bu prosedürün temelini oluşturur. Kanun’un 3. madesinde , vatansız kişi, “hiçbir devlete vatandaşlık bağı ile bağlı olmayan ve yabancı olarak kabul edilen kişi” olarak tanımlanır.
Türkiye’de Vatansızlık Prosedürü Nasıl İşler?
Türkiye’de Vatansızlık Prosedürü başvuru ile başlamaktadır. Şöyle ki, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununun Uygulanmasına İlişkin Yönetmeliğin 47. maddesinde başka bir ülkeden vatansızlık statüsünü almamış olmak şartıyla Türkiye’ye vatansız olarak gelen, ya da Türkiye’de iken vatandaşlığını kaybeden kişiler, durumlarının tespiti amacıyla valiliğe başvuruda bulunması gerektiğini belirtmektedir. Başvuru şahsi yapılması gerekli iken kişinin ergin olmayan çocuklarının başvurularını anne veya babası, bunların bulunmaması durumunda atanmış vasi ya da kayyım tarafından yapılabilmesine olanak tanınmıştır.
Başvurular Ülke içinde veya sınır kapılarında kolluk birimlerine veya diğer kamu kurum veya kuruluşlarına yapılabilir. Bu halde müracaatlar derhal valiliğe bildirilmektedir.
Başvuru ve kayıt işlemlerinin tamamlanması ile zorunlu nedenler hariç en geç on beş gün içinde mülakat yapılır. Mülakat sonucunda hazırlanan rapor valilik görüşüyle birlikte karar verilmek üzere vatansızlığın tespiti için ilgili kuruma gönderilir.
6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 50’inci maddesine göre, Vatansızlığın tespiti Genel Müdürlükçe yapılır. Kanun’da Genel Müdürlük, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü olarak tanımlanmış ise de 29 Ekim 2021 tarihli ve 31643 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 85 numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile bu ibare Göç İdaresi Başkanlığı olarak değiştirilmiştir. Göç İdaresi Başkanlığı, vatansızlık statüsü üzerine karar verirken değerlendirdiği kriterler, ölçütler ve standartlar konusunda geniş bir takdir yetkisine sahip olduğunu da belirtmek gerekir.
Türkiye’de vatansızlık prosedürü, başvuru ile başlar. Vatansız kişi statüsünün belirlenmesi amacıyla kişinin valiliğe başvurması gerekir. Bu başvurular şahsi yapılmalıdır, ancak reşit olmayan çocuklar için ebeveyn veya yasal temsilciler tarafından başvuru yapılabilir. Başvurular, ülke içindeki kolluk kuvvetlerine veya sınır kapılarındaki kamu kurumlarına da yapılabilir ve bu başvurular derhal valiliğe bildirilir.
Mülakat Süreci: Başvuru sonrası, zorunlu nedenler dışında en geç on beş gün içinde mülakat yapılır. Valilik, hazırlanan raporu ve görüşlerini ilgili kuruma gönderir. Vatansızlığın tespiti, Göç İdaresi Başkanlığı tarafından yapılır. Başkanlık, karar sürecinde geniş bir takdir yetkisine sahiptir.
Vatansız kişiler Türkiye’de Hangi Hak ve Ayrıcalıklara Sahiptir?
6458 sayılı Kanun’un 19’uncu maddesinde Türkiye’de, vizenin veya vize muafiyetinin tanıdığı süreden ya da doksan günden fazla kalacak yabancıların ikamet izni almaları zorunlu kılınmıştır. Ancak herhangi bir vatandaşlığı veya tabiiyeti bulunmayan vatansız kişi için bu işlemleri yapabilmek mümkün değildir. Bu nedenle Türkiye’de bulunan bir kişinin vatansız olduğunun öncelikle Göç İdaresi Başkanlığı tarafından tespit edilmesi gerekir. Vatansızlığın tespiti ile birlikte Türkiye’de Vatansızlık Prosedürünün diğer adımları işlemeye başlar.
- Kimlik Belgesi: Öncelikle kişiye Vatansız Kişi Kimlik Belgesi düzenlenir. Bu kimlik hiçbir harca tabi değildir ve ikamet izni yerine geçer. Kişinin vatansızlık hali devam ediyorsa iki yılda bir Valiliklerce yenilenir. Verilen kimlikle birlikte kişiye özel bir yabancı kimlik numarası da tahsis edilir. Bu sayede Vatansız kişi, Türkiye’de yasal olarak ikamet edebilmenin yanı sıra her ne kadar Türk vatandaşı olmasa da Devletin gözünde birey olarak varlık kazanmış olur ve Türk Vatandaşları veya İkamet izni ile Türkiye’de yaşayan yabancılar ile aynı muameleyi görürler.,
- Yasal İkamet Belgesi: Türkiye’de Vatansızlık Prosedürü devam edenve Vatansız Kişi Kimlik Belgesine sahip olarak Türkiye’de geçirilen süreler, ikamet sürelerinin toplanmasında da hesaba katılır. Dolayısıyla Vatansız bir kişi diğer şartları taşıyorsa Türk Vatandaşlığı başvurusunda bulunabileceği gibi, kanunda öngörülmüş diğer ikamet izinlerinden birini almak üzere talepte bulunabilir.,
- Kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından ciddi tehdit oluşturmadıkları sürece sınır dışı edilmezler. Kamu düzeni veya kamu güvenliği açısından ciddi tehdit oluşturup oluşturmadıkları konusunda yine İdarenin geniş bir takdir yetkisi bulunmaktadır. Bu konuda detaylı bilgi sahibi olmak için Yabancıların Sınır Dışı Edilmesimakalemize göz atabilirsiniz.
- Türkiye’de Vatansızlık Prosedürü devam eden kişiler karşılıklılık şartından muaf tutulurlar
- 5682 sayılı Pasaport Kanunu’nun 18’inci maddesi uyarınca, İçişleri Bakanlığı tarafından gerekli görülen kişilere, Bakanlığın alacağı kararla “yabancılara mahsus” damgasını taşıyan özel bir pasaport verilir. Bu pasaport, Türk vatandaşlığını kazanma açısından herhangi bir anlam taşımadığı gibi, pasaport sahibine yasal bir hak da sağlamaz. Bu belge, kişiye ülkeye giriş, çıkış veya hem giriş hem de çıkış yapma hakkı tanır.
- 6735 Sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu’nun 16’ıncı maddesinin f bendi gereği 6458 sayılı Kanun uyarınca vatansız kişilere Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından belirlenen uluslararası işgücü politikasına uygun olarak istisnai olarak çalışma izni
Türkiye’de Vatansız Kişiler İçin Bir Örnek Var mıdır?
Örneğin, ABD vatandaşı olan anne ve babanın Türkiye’deki ziyaretleri sırasında bebekleri dünyaya gelirse, Anne ve babanın Türk Vatandaşlıkları bulunmadığından bebeğe Türk vatandaşlığı ve Türk pasaportu verilmez. Bebek, ABD’de doğmadığı için doğum yoluyla ABD vatandaşlığı da kazanamaz. Bu durumda, ebeveynler ABD makamlarına bebek için vatandaşlık başvurusunda bulunana kadar Türkiye’de vatansızlık prosedürü işletilecek ve “vatansız” olarak değerlendirilecektir.
Türkiye’de Vatansızlık Prosedürün Önemi Nedir?
Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, yıllar içinde yabancıların sayısında artış olduğu tespit edilmiştir. 2002 yılında göçmen sayısı, 2021 yılına kıyasla %62,3’lük bir artışla 466 bin 914 kişiye ulaşmıştır. Bir yabancının statüsü, vatandaşlık, mültecilik ya da ikamet izni gibi yasal kalış prosedürlerinden herhangi birine uymadığında, diğer ilkeler ve standartlar yetkili ulusal makamlar tarafından uygulanmalıdır. Bu uygulama, Türkiye’de yaşayan ve/veya çalışan tüm yabancıların yasal statüsünün sağlanmasını ve hukuka uygunluğunu güvence altına alır.
Vatansızlık, bir bireyin herhangi bir devletin vatandaşlık sistemine dahil olmaması durumunu ifade eder. Bu durum, kişilerin hukuki güvenceden ve vatandaşlıkla birlikte gelen haklardan mahrum kalmasına neden olur. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 15. maddesinde herkesin bir vatandaşlığa sahip olma hakkı olduğu belirtilmiştir. Vatansızlık, bireylerin topluma entegrasyonunu zorlaştırarak sosyal ve ekonomik haklardan yararlanmalarını kısıtlayabilir.
Sonuç
Türkiye, vatansız kişilerin temel haklarını güvence altına almak amacıyla ulusal ve uluslararası düzenlemelere uygun prosedürler geliştirmiştir. Göç İdaresi Başkanlığı bu sürecin yönetiminden sorumlu olup, vatansız kişilerin kimliklendirilmesi ve korunması konularında aktif rol oynar. Türkiye, vatansız kişilerin haklarını ve topluma entegrasyonunu destekleyen hukuki altyapısıyla, bireylerin sosyal ve yasal güvencelere erişimini sağlamayı hedeflemektedir.
